Verbod op kwartscomposiet brengt hele sector in gevaar

Waar gaat het over?

Kwartsstof is de meest voorkomende vorm van kristallijne silica en het op één na meest verspreide mineraal ter wereld. In de bouwsector wordt veel gewerkt met materialen die kwartsstof bevatten en dat is schadelijk bij inademing. Aandoeningen zoals silicose (pneumoconiose), chronische obstructieve longaandoeningen en longkanker zijn daar een nefast gevolg van. Kwartscomposiet wordt gemaakt door vermalen steen te binden met harsen en pigment. Het bevat tot meer dan 90 procent kwarts, bij graniet is dat 30 procent, bij marmer amper 3 procent. Als je in materialen met kwarts gaat boren, zagen of slijpen, komen er kwartsstofdeeltjes vrij die, als ze ingeademd worden, diep in de longen dringen en daar schade aanrichten. Het gaat overigens niet alleen om het bewerken van kwartscomposiet. Ook bij het zagen en slijpen van natuursteen, baksteen, dakpannen, boordstenen, tegels, … kan kwartsstof vrijkomen.

Volgens Steven Ronsmans, specialist beroepsziekten aan het UZ Leuven, komen er in ons land weinig gevallen voor. De arts spreekt van zes Vlaamse gevallen (bron: GVA), maar denkt dat het er ongetwijfeld meer zijn, omdat de ziekte niet altijd wordt herkend. In Australië is kwartscomposiet intussen al verboden, Nederland heeft intussen een onderzoek opgestart naar de gevolgen.

De klassieke voorzorgsmaatregelen tegen fijn stof (mondmaskers, watersystemen en afzuigen) volstaan niet volgens Ronsmans. Bovendien is niet iedereen zich bewust van de risico’s.

Bestaande regelgeving

De gevaren van kwartsstof zijn al langer gekend. Al in 1997 classificeerde het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) kristallijn silicastof als kankerverwekkend. De Europese richtlijn 2017/2398 én de Belgische regelgeving (KB 12.01.2020) stellen dat er voldoende bewijs is dat kwartsstof kankerverwekkend is en dat voorzichtigheid geboden is voor iedereen die hieraan wordt blootgesteld wordt. De regelgeving verplicht de werkgever expliciet om voor alle werkzaamheden waarbij kwartsstof vrijkomt, beschermingsmaatregelen te nemen. Dat wil zeggen: er moet stofafzuiging zijn of je moet slijpen met watertoevoer, en je moet tegelijkertijd een beschermend FFP3 masker dragen, of bij intensieve blootstelling, een half- of volgelaatsmasker.

Toegelaten blootstelling

Ook wanneer men precies maatregelen moet nemen, is vastgelegd. De grenswaarde voor kwartsstof die niet overschreden mag worden, bedraagt 100 μg/m³ gedurende een arbeidsdag van 8 uur (over een loopbaan van 40 jaar). Dat komt neer op een toegelaten blootstelling aan 100 μg of 0,100 mg per kubieke meter gedurende een volledige werkdag van 8 uur, of aan een piekbelasting van 800 μg gedurende 1 uur. 100 μg kwartsstof komt ongeveer overeen met een volle soeplepel.

Het sectorfonds voor de bouw Constructiv heeft een aantal publicaties hierover ontwikkeld, waaronder preventie- en toolboxfiches. Ook Mensura, de Externe Dienst voor Preventie & Bescherming op het Werk, schuift een aantal maatregelen naar voor.

Samengevat:

• Technische maatregelen: kies voor werkmethodes met minder stof vrijgave (bv. knippen van beton in plaats van zagen).
• Organisatorische maatregelen: beperk het aantal werknemers dat blootgesteld wordt aan kwartsstof en de blootstellingsduur. De slijpwerkzaamheden worden het best uitgevoerd in een aparte werkruimte, los van de andere werkzaamheden. Maak ook gebruik maken van een computergestuurde machine die in een ruimte staat die afgesloten kan worden tijdens de slijpwerkzaamheden en waarvan het bedieningspaneel buiten deze afgesloten zone staat.
• Collectieve beschermingsmiddelen: denk aan afscherming, afzuiging of natte werkmethodes (systemen met watertoevoeging).
• Persoonlijke beschermingsmiddelen: zorg voor ademhalingsbescherming die nauw aansluit op het gezicht en goed wordt onderhouden. Aangezien de restconcentratie na bijvoorbeeld watertoevoer nog altijd hoog is, is het eerder aan te raden om een half- of volgelaatsmasker met filters te dragen dan een wegwerpmasker (FFP3).
• Informatie en opleiding: breng medewerkers op de hoogte van de risico’s van kwartsstof en informeer ze over de mogelijke beschermingsmaatregelen.

We willen de problematiek zeker niet ontkennen, maar enige nuancering is op zijn plaats. Bij ons in de fabriek hebben we in 20 jaar geen enkel geval geconstateerd. Het probleem is dat de verwerker on site vaak onvoldoende geÏnformeerd is, hoewel er veel informatie beschikbaar is. Door een gebrek aan communicatie kunnen arbeiders die onbeschermd werken, het slachtoffer worden van fijnstof. Wie conform de bestaande voorschriften werkt, loopt veel minder risico

Verstrekkende gevolgen

Volgens sectorfederatie Bouwunie zijn er voldoende preventieve maatregelen mogelijk en is een verbod niet aan de orde. Een kijkje naar de kwartspercentages van de meest voorkomende bouwmaterialen en kwartsstofvrijgave bij bewerking, leert ons dat een verbod op alleen kwartscomposiet de risico’s niet wegneemt. Strekt het verbod zich uit over andere materialen die evenzeer kwartsstof bevatten, dan zijn de gevolgen niet te overzien en kan men net zo goed de bouwsector volledig stilleggen. 

Ook Dirk Van Houwe, CEO van Diresco, is die mening toegedaan en plet voor transparantie. “De problemen zijn inderdaad al langer gekend. Voortschrijdend inzicht maakt echter dat we vandaag steeds meer details kennen en een betere opvolging, waaronder medische controles, mogelijk is geworden. We willen de problematiek zeker niet ontkennen, maar enige nuancering is op zijn plaats. Bij ons in de fabriek hebben we bijvoorbeeld in 20 jaar geen enkel geval geconstateerd. Het probleem is echter dat de verwerker on site vaak onvoldoende geÏnformeerd is, hoewel er veel informatie beschikbaar is. Door een gebrek aan communicatie kunnen arbeiders die onbeschermd werken, het slachtoffer worden van fijnstof. Wie conform de bestaande voorschriften werkt, loopt veel minder risico.”

Als we het over silica hebben, is dat zeker niet in de grootorde van asbest. We kennen het onderwerp dat nu speelt, we ontkennen het niet en werken er hard aan om dat op te lossen. Wij pleiten voor transparantie én zijn ervan overtuigd dat met gezond verstand alles beheersbaar blijft

Gezond verstand

Vanuit (een deel van) de sector zijn ondertussen maatregelen genomen in de vorm van aangepaste materialen.

“Diresco heeft platen ontwikkeld met Low Silica en ook andere fabrikanten sturen aan op materialen met een beduidend lager silicagehalte. Wij zijn tegen een verbod, maar wél vragende partij voor een strenge regelgeving. We willen het debat voeren en de problematiek bespreekbaar maken, ook en vooral omdat het probleem zich niet tot kwartscomposiet beperkt. Het gaat om een veel voorkomende grondstof in de steensector. Je vindt kwarts ook in natuursteen, keramiek, baksteen, klinkers, … soms zelfs in hoge mate. Iemand die met een slijpschijf in betonklinkers zaagt, krijgt ook fijnstof binnen. Een totaalverbod heeft echter tot gevolg dat de bouwsector zal stilvallen. Academici doen onderzoekswerk en spreken al snel van een verbod, maar ze staan duidelijk niet stil bij de gevolgen voor het economisch weefsel."

"Wij pleiten voor een grondig onderzoek naar welke percentages aanvaardbaar zijn, en dat in alle gesteenten. De sector levert inspanningen om de aanwezigheid van silica naar beneden te halen. Wij pleiten voor transparantie én zijn ervan overtuigd dat met gezond verstand alles beheersbaar blijft.”

Dirk Van Houwe wijst er ten slotte nog op dat in de berichtgeving over silica / kwartsstof vaak verwezen wordt naar asbest, maar dat dit ‘een zeer ongelijke’ en ‘onterechte’ vergelijking is. “Als we het over silica hebben, is dat zeker niet in de grootorde van asbest. We kennen het onderwerp dat nu speelt, we ontkennen het niet en werken er hard aan om dat op te lossen.”

Concrete maatregelen

1. Scherm ruimtes waar stof vrijkomt af met zeilen of doeken om de verspreiding te beperken. Zo ondervinden andere medewerkers en de omgeving geen last. Dit geldt niet alleen voor bouwwerken met steen en zand; ook sommige metaaldeeltjes en hardhoutstof zijn toxisch.

2. Gebruik water om stof neer te slaan met een benevelingsmachine. Vooral ter hoogte van apparaten en machines is extra vochtigheid een must. Regelmatig benevelen zorgt ervoor dat het stof zich niet opnieuw kan verspreiden. Een alternatief is de machine(s) uit te rusten met een watersuppressiesysteem. Een groot deel van het vrijkomend stof wordt daarbij neergeslagen in een waterreservoir.

3. Maak gebruik van bouwstofzuigers die het stof onmiddellijk opzuigen, zodat het ná de werken niet meer kan opwaaien. Het verschil met een gewone stofzuiger is dat men hier ook apparaten zoals een frees- of schuurmachine op kan aansluiten.

4. Voorzie stofmaskers en -afzuiging die voldoen aan de veiligheidsnormen. Daarnaast kunt u een stofafzuiging aan uw machines bevestigen. Let wel: vaak zijn maskers en afzuiging aanwezig op de werkvloer, maar worden ze onvoldoende onderhouden of niet correct bewaard. Vervang ook regelmatig de filters zodat ze perfect blijven functioneren.

5. Stel een verkeersplan op voor het werfverkeer. Minder werfverkeer betekent minder uitstoot van fijn stof door voertuigen.

Materialen en kwartspercentages

Materiaal                Kwarts %

Kwartscomposiet          > 95%

Kwartsiet                      > 95%

Zand                            > 90%

Zandsteen                    50 - 90%

Kalkzandsteen               30 - 83%

Beton                           20 - 70%

Leisteen                       < 40%

Betonblok & -steen       25 - 40%

Cellenbeton / Ytong      12 - 44%

Graniet                         10 - 45%

Activiteiten en de bijbehorende kwartsstofvrijgave

Activiteit                                   Max. kwarts             Aantal keer groter

                                            in de lucht               dan de grenswaarde

(mg / m³)

Zagen van stenen (met zaag)                 15                                150 x

Machinaal slijpen of schuren                 15                                150 x

Frezen                                                 15                                150 x

Polieren                                              15                                150 x

Schuren of slijpen van oppervlakken      15                                150 x

Zagen van kalkzandsteen

of cellenbeton/cellenblokken                3,3                               33 x

Boren                                                  2,5                               25 x

Borstelen                                             1                                  10 x

Slopen van muren en puin ruimen         1                                  10 x

Bronnen: Mensura / GVA / Bouwunie / Diresco