Imposante verzameling: 9.000 oude Belgische keramiektegels

Het grote succes van de Belgische vloer- en wandtegel was te danken aan de gunstige prijs-kwaliteitverhouding alsook aan de grote esthetische kwaliteit ervan. Prachtige realisaties in art nouveau gaande van ingenieuze geometrische patronen en sierlijke bloemen tot verfijnde, kleurrijke tegeltableaus, sierden de interieurs van tal van statige herenhuizen in binnen- en buitenland.

Het is dankzij de impressionante tegelcollectie van de Italiaan Roberto Pozzo, dat we ons vandaag een heel goed beeld kunnen vormen van de evolutie en het internationaal belang van deze oude Belgische tegels.

De man achter 4 ton tegels: Roberto Pozzo

Wat ooit begon met de aankoop van een paar oude keramiektegels op Brusselse rommelmarkten in de jaren 1970, evolueerde tot een fenomenale en unieke verzameling van Belgische keramische wandtegels. Het levenswerk van de Italiaan Roberto Pozzo startte in 1968, toen hij in België kwam studeren.

Vooral art nouveautegels trokken zijn aandacht. De Roberto Pozzocollectie groeide doorheen de jaren uit tot dé referentieverzameling van Belgische tegels en telt vandaag meer dan 9.000 tegels, goed voor maar liefst 4 ton.

Decoratietechnieken

De collectie toont zowel goedkopere producten, massaal gedecoreerd met druktechnieken, alsook pareltjes van art nouveau tegels met unieke decors. Het gaat vooral om wandtegels in faience of fijn wit aardewerk, maar Roberto Pozzo nam ook een goede selectie van tegels in rood aardewerk en steengoed of gres in de verzameling op.

In de collectie zitten prachtige voorbeelden van alle mogelijke decoratietechnieken: transfers op basis van etsplaten, litho’s of zeefdrukken, decors gemaakt met het luchtdrukpistool en met behulp van sjablonen, in lijn-, laag- of hoogreliëf en intagliotechniek tot met volledig met de hand beschilderde tegels.

Omdat alle belangrijke producenten in Vlaanderen, Wallonië en Brussel goed vertegenwoordigd zijn, is de collectie een unieke getuige van de ontwikkeling van de Belgische industriële wandtegel (1840-1940).

Ongeziene diversiteit in de collectie

De collectie is verder uitzonderlijk door haar indrukwekkende omvang en door haar diversiteit: heel verschillende formaten, periodes, stijlen, types en herkomst. Zo bevat ze behalve Belgische industriële wandtegels ook een esthetisch zeer mooie referentiecollectie met voorbeelden uit heel de wereld: Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en in mindere mate ook uit Nederland, Italië, Spanje, Portugal, Tsjechië, India, Japan en de Verenigde Staten. Hierdoor is het mogelijk de Belgische tegel in zijn ruimere Europese en internationale context te situeren.

Daarnaast is een selectie aanwezig van pre-industriële tegels en van de moderne en hedendaagse tegelproductie, van haardstenen en schouwtegels, van kacheltegels en fornuistegels en van tegels in andere materialen. Ook onderzetters, broodplankjes, serveerbladen en andere vormen – waaronder een keramisch schilderspalet – werden in de collectie opgenomen.

Tenslotte verzamelde Roberto Pozzo ook documentair materiaal zoals handelscatalogi, brieven en facturen, postkaarten en allerhande publiciteit rond de productie en promotie van wand- en vloertegels. De veelzijdigheid van deze verzameling vormt hierdoor een bron aan geschiedkundige informatie.

Gilliot & Roelants Tegelmuseum trotse bewaarder deze unieke collectie

Om het behoud van de collectie te verzekeren en om de tegels voor het grote publiek toegankelijk te maken, schonk Roberto Pozzo ze op 10 oktober 2016 aan de Koning Boudewijnstichting, die ze zelf op 23 november 2016 in beheer gaf aan het Gilliot & Roelants Tegelmuseum in Hemiksem, het enige gespecialiseerde tegelmuseum in België.

Iets meer dan 3.000 tegels – nagenoeg één derde van de collectie dus – werd ooit vervaardigd in de ateliers van Gilliot & Cie, wat Hemiksem een logische plaats maakt voor het onderbrengen van de collectie.

Belangrijk voor historisch onderzoek en identificatie

Heel wat Belgische en internationale onderzoekers, conservatoren en verzamelaars zijn zeer geregeld op zoek naar de herkomst van betegelingen in historische gebouwen of in hun collecties. Dank zij de omvang en de aandacht voor de veelheid aan persmerken op de achterzijde van de tegels vult de collectie Pozzo ook op dat vlak een belangrijke leemte. Identificatie van ensembles en losse tegels wordt hierdoor een stuk eenvoudiger.

De collectie is verder uniek doordat Roberto Pozzo geregeld grotere tegelensembles kocht. Waar de meeste tegelmusea en verzamelaars zich beperken tot één of enkele tegels met hetzelfde motief, toont de collectie Pozzo daarentegen geregeld hele tegelvelden zodat men kan zien hoe dergelijke ensembles in een interieur werkten. In de collectie zitten ook markante panelen: unieke scènes die speciaal voor een bepaald interieur of een bepaalde gevel gemaakt zijn.

Een digitaal inventaris en collectiewebsite

Om de Collectie Roberto Pozzo voor iedereen toegankelijk te maken werkt de Koning Boudewijnstichting aan een collectiewebsite met digitale inventaris. Die is sinds eind 2017 online raadpleegbaar in 4 talen: Nederlands, Frans, Duits en Engels.

De realisatie van deze inventaris werd mede begeleid door tegelexpert en kunstwetenschapper dr. Mario Baeck, die zijn doctoraatsstudie helemaal wijdde aan ‘De ontwikkeling van de Belgische industriële tegel 1840-1940’.

De identificatie van de stukken gebeurde door Roberto Pozzo in overleg met dr. Mario Baeck, en is ondertussen zorgvuldig geverifieerd mede dankzij de medewerking van specialisten uit onze buurlanden: Jan Pluis (N), Ulli Hamburg (D), Françoise Mary (F) en Chris Blanchett (UK).