Keramische tegels: een hoeksteen van de circulaire bouweconomie?

Keramiek kan een speerpunt worden in de omslag naar een circulair model voor de bouwindustrie. Anders dan glas, beton en staal heeft het basisbestanddeel, klei, een erg groot recyclagepotentieel, terwijl het ook duurzamer is. Het Nederlandse KNB (Vereniging Nederlandse Bouwkeramiek) zegt dat het zich geen circulaire toekomst zonder bouwkeramiek kan voorstellen.

Datzelfde KNB liet een rapport opstellen door Circle Economy met als hamvraag hoe circulair bouwkeramiek is. Het onderzoek behandelde het hele gamma aan tegels, bakstenen en dakpannen en komt o.a. tot de conclusie dat de bouw in Nederland vandaag maar voor 9% circulair is. De studie richtte zich ook op wat er moet veranderen om het recyclageproces in de toekomst zo optimaal mogelijk te laten verlopen. En blijkbaar is er een hoopvolle toekomst weggelegd voor tegelresten of keramisch afval uit renovaties. Ze hebben alvast een streepje voor op bijvoorbeeld beton.

Niemand twijfelt er nog aan dat de bouwsector vandaag moet beginnen werken aan de evolutie naar een gesloten kringloop, om tegen 2050 uitstootneutraal te zijn. In dit zogenaamde circulaire model worden zo min mogelijk materialen uit natuurlijke hulpbronnen gebruikt en zoveel mogelijk uit recyclage. Dat topt de afvalberg af en vermindert ook aanzienlijk de CO2-uitstoot.

Wand- en vloertegels nemen het leeuwendeel van de keramische productie voor hun rekening

Alle neuzen in dezelfde richting

De basisgrondstof voor keramiek, klei, is duurzaam, goed bestand tegen een bar weersklimaat en ruim voorradig. Dat zal ook nog een tijdje zo blijven, want het wordt aangevoerd als slib door rivieren en stromen. Circle Economy rekende voor dat in Nederland keramiek maar 5% van het jaarlijkse volume bouwmaterialen vertegenwoordigt (beton: 80%). Het groeipotentieel voor keramiek, dat ook in toepassingen als gevelplaten, steenstrips en voor rioleringen kan worden gebruikt - is daarom enorm. Wel moet ook de productie ervan, door het aandeel aardgas, minder CO2-intensief worden. Volgens Cerame Unie, de Europese Vereniging voor de keramische industrie, neemt momenteel het industrieel vervaardigen van wand- en vloertegels het leeuwendeel voor zijn rekening (32%). Europa staat trouwens in voor 23% van de wereldwijde keramiekproductie.

Volgens Cerame Unie, probeert de sector de uitdaging van broeikasgasuitstoot aan te gaan door de installatie van elektrische ovens op waterstof of groene stroom, wat voor dunnere keramische producten zoals tegels makkelijker haalbaar is. De sector is trowens volop bezig om deze processen te moderniseren en stroomlijnen. Verder kan recyclage een belangrijk steentje bijdragen tot het verder doen dalen van de CO2-uitstoot. Maar om keramische tegels opnieuw te verwerken, wat momenteel amper gebeurt maar op termijn kan uitdraaien op een efficiënte oplossing, moeten alle neuzen (architect, aannemer, sloper, producent) in dezelfde richting staan.

Het probleem van lijmresten

Keramiek recycleren kan zowel laag- als hoogkwalitatief. In het eerste geval wordt het granulaat uit het keramische afval hergebruikt voor bijvoorbeeld fundamenten. Maar dat is niet de best denkbare oplossing. Interessanter is het om van tegels weer tegels te vervaardigen. Dat vraagt om een erg precies oogstproces tijdens de sloop. En dat jaagt weer de kosten omhoog.

Volgens Jacco Verstraeten, onderzoeker bij Circle Economy, vormen vooral mortelresten een obstakel voor het hergebruik. Hij bepleit dan ook het onderzoek naar en het gebruik van oplosbare lijm, wat misschien ook voor de recyclage van tegels een uitweg kan bieden. Voor bakstenen wordt gekeken naar droogstapelmethodes of cementloze mortel, want cementresten tasten al te zeer de kwaliteit van gerecycleerd keramiek aan.

In de begindagen was keramiek een spilmateriaal voor de bouwsector

Belangrijke kringloopvoordelen

Er hangt nog veel af van bovenvernoemde ketensamenwerking en technologische productontwikkeling, maar volgens de studie van Circle Economy is het desalniettemin duidelijk dat keramiek als materiaal enkele belangrijke kringloopvoordelen heeft op andere bouwmaterialen zoals glas, beton en staal die het in de evolutie van keramiek hebben gewonnen omdat ze goedkoper en sterker bleken. Echter, in de begindagen was net keramiek het spilmateriaal in de bouwsector.

Terugkeren naar de aanpak van vroeger is geen haalbare kaart voor de bouwindustrie. De verschuiving naar meer en gerecycleerd keramisch bouwmateriaal zal eerder op een herverdeling dan een vervanging uitdraaien. Omdat beton heel vaak - veruit het meest - voor dragende structuren wordt gebruikt, vormt keramiek in deze toepassing geen echt alternatief. Maar het materiaal heeft dus wel een extreem lange levensverwachting. Bij archeologische vondsten worden soms nog keramische restanten uit het begin van de jaartelling gevonden. Qua duurzaamheid kan dat zeker tellen.

Drie experten leggen het verder uit in onderstaande video.