Bijsturen plaatsingstoleranties, prioriteit voor de tegelzetter?

Evolutie materialen

Blikken we terug op de ‘vloerleggers’ van weleer, dan was er van verlijmingstechniek weinig of zelfs helemaal geen sprake. Alle tegels op de markt waren voldoende poreus (hoge waterabsorptiecoëfficiënt) om gewoon traditioneel in de mortel geplaatst te worden. Geen zorgen. Van uitzettings- of verdeelvoegen was er nauwelijks sprake, te meer daar scheurtjes en barstjes in een tegelwerk zo goed als niet voorkwamen. Een van de redenen was dat enorm veel zware marmermozaïektegels, toen beter bekend als ‘granito’s’ die bij ons in België geproduceerd werden, rechtstreeks in een mortelbed op zavel werden geplaatst.

Geringe krimpspanningen lieten zo marmervoegen van 1 mm perfect toe! Bovendien werden voornamelijk vierkante afmetingen van 20 cm tot maximaal 30 cm gebruikt, wat op hun beurt de spanningsverdeling van een morteltegelwerk bevorderde. Zelfs de sterke opkomst in de jaren 70 van Italiaanse geglazuurde tegeltjes bracht nauwelijks problemen met zich mee door het feit dat de formaten beperkt in afmetingen bleven en ze door hun poreuze basis (veelal tweebrand, ook ‘bi-cuisant’ genoemd) al evenzeer in de mortelspecie op een gestabiliseerd zandbed met laag cementgehalte konden worden geplaatst. Van ‘ontkoppelen’ was er nog geen sprake, laat staan van ‘dubbele verlijming’…

Vandaag liggen de kaarten toch iets anders. De ‘new porcellanato’-tegels behoren nog altijd tot de groep BIa (ISO 13006). Dit wil zeggen dat dit type tegel op de eerste plaats gevormd wordt door persing (groep B) met een wateropname gelijk aan of lager dan 0,5% (Ia). Maar naast gekalibreerde natuursteenvloeren worden ook de formaten van keramische tegels steeds groter en groter. Bovendien worden deze tegelplaten onder zeer hoge druk gewalst en geperst, wat extreem lage waterabsorptiewaarden met zich meebrengt.

De moderne “volkeramische” tegels zijn zeer resistente platen met een hoge breek- en buigsterkte die waarden halen van minder dan 0,1% vochtopname in eigen gewicht! De traditionele morteltechnieken, vooral bij de verwerking van tegels op basis van keramiek, moeten daarom plaatsmaken voor de moderne verlijmingsmethodes om de kwaliteitslat hoog te leggen. De plaatsingsmethodes - en systemen evolueren bijgevolg noodgedwongen mee…

Mortelbed versus lijmtechniek

In een van de laboratoria van een bekend chemisch bedrijf werden proeven uitgevoerd met het plaatsen van extreem compacte keramische materialen volgens de traditionele “vloerenleggers-hechtingsmethodiek” in vergelijking met de innovatieve verlijmingstechnieken. Daarbij rees de vraag: “Hoe en wat met die supergrote formaten?”

Als basis voor het plaatsen van extreem dichtgeperste keramische tegels koos de expert van dienst voor een voorbevochtigde betonnen drager met daarop een traditioneel mortelbed: drie delen perfect afgewogen vuurgedroogd (Saturated Surface Dry) rijnzand van het type 0/2, één zeer nauwkeurig deel cement 42,5 N/mm², en één exact afgemeten hoeveelheid proper water.

Hierbij werden hechtingsverbeteraars volgens het boekje - geen wilde scheuten! - toegevoegd, waarbij  drie bekende merken werden uitgekozen die we regelmatig op de werf terugvinden. Om reden van mogelijke insinuaties van belangenvermenging in deze samenvatting noemen we geen namen.

Daartegenover voerde de expert een parallelle test uit met enkele C2-tegellijmen die op dezelfde traditionele wijze werden uitgestreken volgens de dikbedmethodiek, niet uitgekamd, noch dubbel verlijmd. Uit nieuwsgierigheid werd nog een proefstaal klaargemaakt op een bed van zavel en cement en ook eentje op een bed van zavel, rijnzand en cement (1/3-1/3-1/3).

De resultaten

Na een correct gedefinieerde uithardingsperiode werden volgende resultaten opgetekend, weliswaar in ideale labo-omstandigheden:

•  Mortelsamenstellingen op basis van zavel zijn ten stelligste af te raden, daar ze de minst goede resultaten opleveren. Men kon onder meer afleiden dat zavel enkel de stelmortel plastischer maakt maar geen enkele supplementaire kwaliteitsverbetering voor kleefkracht garandeert. Je zal allicht opmerken dat wij voor een beter verwerkbare mortel evengoed luchtbelvormers kunnen gebruiken maar een toevoeging van 1% bracht in de testen een hechtsterktevermindering van om en bij de 10% met zich mee! Let wel: deze vermindering kan dan mogelijks wel gecompenseerd worden met toevoeging van hechtingsverbeterende componenten. Een verdubbeling van de voorgeschreven concentratie hechtingsverbeteraar in een rijnzandmortel bijvoorbeeld heeft uiteraard een positieve invloed op de samenhang, hetgeen logischerwijze dan ook in halvering een negatief effect kan betekenen.
• Een schraaplaag op het beton bleek uiterst efficiënt voor de garantie op een extra hechting. Een meting resulteerde in een gemiddelde treksterkte van meer dan 0,40 N/mm²!
• Voor de geteste C2-tegellijmen geldt: op uitgestreken morteldikte (middenbed) evenaren ze probleemloos de treksterkteresultaten. Ze scoren zelfs beter dan de resultaten van de proeven op de traditionele mortelbedplaatsing.

Bij dunbedtoepassingen zijn de voordelen ongetwijfeld:

• Flexibiliteit tijdens het uitharden
•  Korte droogtijd (afvoeglimiet en snellere beloopbaarheid tegenover mortelplaatsingen)
• Directe beginhechtsterkte (thixotropische eigenschap bij wandbetegeling!
• Prefabproduct (exacte mengverhouding bepaald door de fabrikant)
• Conform de EN 12004, vorst- en dooicyclibestendig
• Volplaatsing van grootformaattegels door eenvoudig manueel aandrukken tijdens het inschuiven. Maar bij grote tegelplaten is de toepassing van de buttering/floatingtechniek (parallelle dubbele verlijming) sterk aanbevolen om een maximaal contactoppervlak te bekomen.
• Gegarandeerde droging onder de grootformaattegels bij het gebruik van Fast-lijmen (minder verdamping door kristallisatie van het aanmaakwater!)

De sterkst geplaatste tegel is dus deze met het best gekozen hechtmiddel op een zo effen mogelijke ondergrond  in ideale omstandigheden! Bovendien, hoe vlakker de ondergrond, hoe minder het lijmverbruik en hoe vlotter de plaatsing…

Waar het schoentje knelt

Het spreekt dus voor zich dat pastegel, verbindingen met aluminium latten en bijhorende metserskoord stilletjes aan van het tegelzetterstoneel verdwijnen, hoewel ze nog hun nut bewijzen bij de plaatsing van niet-gekalibreerde natuursteen. De traditionele plaatsingsmethode met mortel en truweel moet meer en meer wijken voor innovatieve verlijmingstechnieken met lijmspatel! Maar wat houdt dat juist in?

Op de eerste plaats moet de basis waarop tegels gelijmd worden droog, stabiel en zo perfect mogelijk effen zijn. En daar knelt nu juist het schoentje. De afwerking van een tegelwerk is direct afhankelijk van de toestand van de ondergrond waarop ze moet worden geplaatst. Dit betekent dat de vlakheidstoleranties van de onderliggende lagen verstrengd moeten worden. Vooraleer de eerste tegel wordt geplaatst, moet het niveau, de horizontaliteit en de effenheid door de tegelzetter gecontroleerd worden en, indien nodig, aangepast door de verantwoordelijke uitvoerder.

Om de uitvoeringstoleranties van een cementgebonden dekvloer zo klein mogelijk te houden, zijn er hulpmiddelen en bestaan systemen en machines om bijvoorbeeld de vlakheid van een dekvloer te verfijnen. Denk maar aan de recente innovatieve chapemachine van onze collega-vloerlegger Tom Tomme, die met een nauwkeurigheid van minder dan 1 mm, met name maximaal 0,6 mm/25 m, een cementchape kan realiseren.

Anderzijds laten dikkere hechtingslagen gemakkelijker niveauverschillen toe. Aangepaste richtlijnen en normen kunnen bijgevolg bijdragen tot verbetering van de afwerkingsgraad.

Zijn normen de oplossing?

Normen zijn deontologische regels die uitgewerkt en gepubliceerd worden in alle landen door nationale organisaties samengesteld uit specialisten tewerkgesteld in de bouwsector, in casu aannemer-tegelzetters, ingenieurs, onderzoekers, chemici en gebruikers van verschillende materialen. Deze deskundigen dragen ertoe bij de commerciële relatie te verbeteren tussen enerzijds de producent en de verkoper-leverancier en anderzijds de koper-gebruiker.

In principe zijn normen eigenlijk opgestelde regels voor het goede vakmanschap naar de gebruiken van het beroep en de huidige stand van de wetenschap.

Technische Voorlichtingen

Bijgevolg kunnen we ze als technische regels omschrijven die de fabrikant, de verkoper, de koper en de gebruiker de goede kwaliteit van de tegel en zijn bestemming een zekere garantie biedt. Ze bepalen het formaat en de fysiek-technische eigenheden van de materialen door het vastleggen van de vereiste kwalitatieve eigenschappen, de bepaling van de proeven en de controlemodaliteiten. Ze kunnen ook de aangewezen plaatsingsmanier van materialen beschrijven die dienen voor de goede uitvoering ervan. De Belgische richtlijnen kan men raadplegen via Buildwise, voordien het WTCB, waar er verschillende TV’s (Technische Voorlichtingen) zijn opgesteld door de Technische Comités. Specifiek voor ons beroep zijn dit de TV Harde Muur- en Vloerbekleding en de TV Natuursteen.

Normen kunnen een juridisch karakter dragen maar zijn geen wet op zich. Ze zijn een maatstaf voor het bepalen van de kwaliteit en het karakter van de keramiektegel en het bepalen van de correcte plaatsingsrichtlijnen. Ze zijn sowieso bindend indien beide partijen de clausules dienaangaande aanvaarden (in een lastenboek bijvoorbeeld). Dan vormt de norm een verplichting voor de partijen. Ook experts en gerechtsdeskundigen zullen veelal inhoudelijk grijpen naar Europese normen (‘NBN EN’) en de TV’s van Buildwise voor het staven van hun besluiten na een expertisegeval.

Maar dan is er voor bepaalde waarden nog steeds keuze tussen de ruime, de normale en de strenge toegelaten afwijkingen. Wij kijken alvast reikhalzend uit naar de afwerkingsgraden van de toekomst!

Tips voor toleranties

1. Hou rekening met de mogelijke convexe of concave vorm van lange smalle tegels. Een levelingsysteem kan in dit geval een nuttig hulpmiddel zijn om de tolerantie van twee tegels ten opzichte van elkaar tot ‘nul’ te reduceren.
    
2. Verwijder tijdens de uitvoering steeds een van de geplaatste tegels ter controle van de overdracht. Je zal ongetwijfeld verrast zijn van het resultaat!
    
3. Mono-uitstrijken, bij welke plaatsingmethode ook, is steeds ten zeerste af te raden! Buttering/floating is ontegensprekelijk de enige zekere uitvoering, tenzij voor een vloeibedverlijming wordt geopteerd met expliciete garantie van de fabrikant.