Buitenterras in natuursteen: geen werk voor amateurs

Laat de zon zich zien, dan gaat onze aandacht spontaan naar de tuin, het terras, of eventueel de aanleg van een zwembad. Relaxerende gedachten dus. Bij de particulier uit onderstaand praktijkgeval was dat niet anders. Deze wenste zijn tuinterras te vernieuwen en koos voor een complete facelift van zijn achtertuin met zwembad en aansluitend terras in blauwe hardsteen.

De eigenaar koos ervoor om een algemeen tuinaannemer in de arm te nemen die alle facetten van de tuinrenovatie voor zijn rekening zou nemen. Op die manier konden alle werken gecentraliseerd worden en had de bouwheer maar één aanspreekpunt. “Makkelijk, fluitje van een cent!” Althans, dat was wat hij dacht…

Met het faillissement van de onderaannemer van de poolhouse trad de ‘wet van Murphy’ in. Net zoals de boordstenen rond het zwembad vertoonden quasi alle natuursteentegels in blauwe hardsteen (een slordige 120 m² 80 cm x 80 cm x 2 cm) zware vlekvorming. Het moment om aan de alarmbel te trekken.

Na het contacteren van de plaatser, waarvan achteraf bleek dat deze persoon eigenlijk geen echte tegelzetter was, kwam men tot de vaststelling dat deze onderaannemer alle stenen op dotten grijze mortel had geplaatst. De bereidwilligheid van de hoofdaannemer om alle beschadigde tegels te vervangen, verergerde de zaak. De herplaatste tegels waren veel donkerder van kleur en vertoonden al evenzeer vlekken aan het oppervlak. De tijd was rijp voor wat onderzoek op het internet en een ‘derde’ mening.

Specialist gevraagd

Na de herstellingswerken had de eigenaar volledig het vertrouwen in zijn aannemer verloren en ging deze op zoek naar relevante literatuur over de correcte plaatsing van een terras op volle grond. Na wat zoekwerk kwam hij terecht bij het handboek ‘De Tegelzetter’ van Constructiv (voordien het FVB - Fonds voor Vakopleiding in de Bouw).

Daarin las hij dat de manier van werken van zijn tuinaannemer allesbehalve strookte met de plaatsingsrichtlijnen die in het handboek beschreven stonden. De enige manier om in dit geval schoon schip te maken was een beroep te doen op een derde partij, bij voorkeur een specialist ter zake, een expert met kennis van zaken.

Technische fiche

Na opvraging van het DoP-attest of technische fiche, kon dit niet onmiddellijk voorgelegd worden.

→ Een DoP-attest (Declaration of Performance): als gevolg van de Europese Verordening Bouwproducten is de toeleverende industrie (fabrikanten, importeurs en distributeurs) vanaf 1 juli 2013 verplicht een prestatieverklaring mee te leveren. Dit attest geeft informatie over de belangrijkste prestaties van het product en het beoogde gebruik ervan. Deze prestatieverklaring vormt een bewijs dat het product bij introductie op de markt en bij verdere distributie voldoet aan de prestaties die voor specifieke toepassingen ervan worden verlangd. Dit is al evenzeer van even groot belang bij de producentaansprakelijkheid.

→ De technische fiche daarentegen is een soort paspoort van de tegel met daarop vermeld alle prestaties, zoals in voorkomend geval de vorstvrijheid, waterabsorptiecoëfficiënt, breeksterkte, enzovoort.

Na aandringen van de expert, werd uiteindelijk toch een algemene fiche van de geleverde blauwe hardsteen afgeleverd, maar zonder specifieke benaming of referentienummer. Na wat opzoekingswerk kon de expert achterhalen over welke steen het eigenlijk ging. Het was een Aziatische blauwe hardsteen, afkomstig van China. Een pure kalksteen dus!

Onderzoek ter plaatse

Daar de deskundige geen commentaar wenste te geven op louter voorheen via e-mail ontvangen fotomateriaal, werd een expertise op de werf zelf georganiseerd. Tot zijn verbazing was het tegelwerk dat al sedert het najaar 2022 was geplaatst nog niet opgevoegd. Sommige zones waren inderdaad veel donkerder van kleur en uitzettingsvoegen diagonaal ingesneden. Na het testen van het contactoppervlak, ook wel eens de “ondervulling” genoemd, klonken 90% van alle gecontroleerde tegels hol. Ook de reeds herplaatste gedeelten vertoonden, naast zeer zichtbare vlekvorming, her en der holle klanken.

Verder stelde de expert volgende anomalieën vast:

- De terrasopbouw bestaat enkel uit een 25 cm dikke cementgebonden dekvloer, ongewapend en rechtstreeks uitgevoerd op volle grond.

- Er zit geen drainerende ontkoppelingsmat onder de tegels (grootformaat!).

- Het snijwerk is slordig uitgevoerd. Bij nakijken van de uitlijning over een lat van 2 meter bleek dat de voeglijn tot 5 millimeter afwijkt.

- De uitzettingsvoegen werden diagonaal ingewerkt, wat in wezen geen effect op de vloer zal hebben bij uitzetting of krimp. Bovendien waren ze veel te smal uitgevoerd (2 millimeter tot 3 millimeter maximum).

- Het afschot (hellingsgraad) van het terras was minder dan 1% (1 centimeter per meter), terwijl dit bij voorkeur 1,5% dient te zijn.

Plasvorming

Dit laatste fenomeen betekent dat het hemelwater ter plaatse zal blijven staan en langzaam doorheen de voegen zijn weg zal vinden. Indien de tegels niet 100% volgeplaatst zijn, zal het vocht zijn weg vinden doorheen de holtes onder de tegels, wat de algemene vlekvorming kon verklaren. Een tweede oorzaak van doorbloeiing is veelal het gebruik van grijze cement in de mortel dat reageert met de kalksteen, wat ook in deze zaak het geval is.

De expert ter zake besloot op basis van ‘onprofessionele uitvoering’ de verkeerd  geplaatste zwembadboordstenen en het volledige terras integraal af te keuren vanaf de uitkoffering van het geheel.

Moraal van het verhaal? Schoenmaker blijf bij je leest! In dit geval was het overduidelijk dat de tuinaannemer van dienst niet bevoegd was om een duurzaam vloerwerk in natuursteentegels buiten te plaatsen…

Natuursteen of... natuursteen?

Bovenstaand praktijkgeval toont dat het enorm belangrijk is om de karakteristieken van een natuursteen te kennen voor een goede inschatting van de gebruiks- en bestemmingsmogelijkheden. De klassieke vergissing is dat aannemers door de donkere kleur van blauwsteen vaak denken dat ze het niet zo nauw moeten nemen met de plaatsingsvoorschriften en ze deze kalksteen spontaan vergelijken met een harde graniet.

We overlopen even de verschillende soorten.

Geologisch wordt natuursteen ingedeeld in drie verschillende groepen, waar de stollingsgesteenten op hun beurt nog in drie verdere groepen worden onderscheiden:

I) STOLLINGSGESTEENTEN (Magmatisch)
Ontstaan door verharding van vloeibare gesteenten (LAVA).

Ia) Uitvloeiingsgesteente: basalt, pufsteen, puimsteen…
Ib) Halfdiep ganggesteente: porfier, dioriet….
Ic) Dieptegesteente: graniet….

II) AFZETTINGSGESTEENTEN (Sedementair)
Gevormd door afzetting of bezinking van afbraakmaterialen afkomstig van de magmatische gesteenten die door water werden meegevoerd tot aan het aardoppervlak. Hiertoe behoort kalksteen (vb. ‘Petit Granit’).

III) METAMORFE GESTEENTEN
Ontstaan uit een ander gesteente gevormd door omzetting van magmatische gesteenten, sedimentaire gesteenten en andere metamorfe gesteenten bij hoge temperatuur en/of druk, zoals bij gebergtevorming bijvoorbeeld. Tot deze klasse behoren marmer, kwartsiet, schist, gneiss…

Naast deze wetenschappelijke indeling hanteert men in de praktijk ook commerciële benamingen, zoals bijvoorbeeld GRANIET. Deze algemene term omvat zowel dieptegesteenten (onderverdeling van de stollingsgesteenten) als metamorfe (gneizen, migmatieten) met een rijk kleurenpalet. Vooral de gneizen hebben een uniek kleurenspel die nooit voor elke tegel of plaat identiek is.

Graniet

Graniet heeft goede technische eigenschappen. Dit natuurlijke product is doorgaans zeer hard, met geringe poreusheid, bestand tegen water en chemische aanvallen, vorstvrij en slijtvast. Deze groep bevat de geologische echte granieten, gabbro’s , gneizen en migmatieten.

• Geologische granieten zijn te herkennen aan hun gespikkelde, gelijkmatige structuur. Ze bestaan voornamelijk uit middelmatige tot grote kristallen, die tevens de kleur weergeven. Graniet kan allerlei oppervlaktebewerkingen ondergaan, zoals polijsten, hameren, vlammen, verzoeten, schuren, zandstralen, enzovoort. De meeste kleuren worden bekomen door het polijsten. De andere bewerkingen zullen deze natuursteen een doffer uitzicht bezorgen. Niet onbelangrijk is het feit dat sommige bewerkingen een slipweerstand met zich zullen meebrengen.
   
• Gabbro’s zijn meestal egaal donker tot zwart gekleurd. Ze worden bij de familie van de granieten gerekend omdat ze dezelfde eigenschappen bezitten. Ze bevatten bijna geen kwarts met als gevolg dat de glans van de gepolijste uitvoering bij intensief gebruik mat kan worden. De zichtbaarheid van glansverlies is groter door de donkere kleur.
   
• Syenieten zijn speciale dieptegesteenten die voornamelijk uit veldspaten bestaan. De oriëntatie van deze veldspaten, en de manier waarop de steen wordt verzaagd, bezorgt de steen een unieke structuur van betrekkelijk grote blinkende kristallen die een parelmoerachtige glans hebben (vb. de alombekende “Labrador Bleu”). Deze gesteenten zijn vorst- en zuurbestendig, slijtvast, en hebben sterke mechanische eigenschappen.
   
• Gneizen ontstaan door een metamorfe omzetting van andere gesteenten (granieten en/of zandsteen). Ze worden bij de granieten gerekend omdat ze quasi dezelfde karakteristieken bezitten. Het belangrijkste verschil met de granietsoorten is de zeer duidelijke structuurrichting, zijnde waaiervormige patronen in verschillende kleuren en mineralen.

Leisteen

Een tweede bekende steen is de LEISTEEN. Leistenen zijn sterk gelaagd en bestaan uit zeer fijne laagjes. In de groeven worden 'flagstones' (schollen steen) gewonnen door splijting. Deze schollen worden verder nog verschillende keren gespleten tot de gewenste dikte is bereikt. Door hun natuurlijk splijtoppervlak hebben ze een ruw uiterlijk.

Leisteen kan onmiddellijk worden verwerkt als vloermateriaal (uit de schollen worden tegels verzaagd). Als gevolg van hun ontginning zijn leistenen niet erg maatvast. Vandaar dat hun diktes veelal verschillen. Door het feit dat ze voornamelijk opgebouwd zijn uit klei zijn ze ook vrij zacht. Slijtage en afschilfering treden daarom nogal gemakkelijk op, maar met een oppervlaktebehandeling (impregnering) is dit enigszins te vermijden.

Marmer en blauwe hardsteen

MARMER is een metamorf gesteente gevormd uit KALKSTEEN (afzettingsgesteente) door herkristallisatie onder hoge druk en/of temperatuur. De benaming “marmer” wordt door beroepsmensen veel gebruikt, maar eigenlijk is dit een kalksteen die kan gepolijst worden.

De overeenkomsten tussen kalksteen en marmer zijn dat ze beide vrijwel volledig gevormd zijn uit kalk (calciumcarbonaat) en daardoor slecht bestand zijn tegen zuren. Beide kunnen ook bewerkt worden zoals polijsten, verzoeten, schuren, boucharderen, enzovoort.

Marmers worden meestal verzoet of gepolijst omdat ze door hun lichte kleur weinig of geen effect hebben op de andere nabewerkingen.

Een specifiek verschil tussen een marmer en een kalksteen is dat kalksteen dikwijls fossielen bevat terwijl er bij echte marmers geen fossielen aanwezig zijn. Een marmer is een kristallijne natuursteen, homogeen en compact (bijvoorbeeld Carrara). Witte kalksteen, uit bijvoorbeeld Frankrijk, is ontstaan door het samenkitten van fossielen en/of kalkbolletjes. De poreuze soorten zijn ongeschikt voor buitentoepassingen.

BLAUWE HARDSTEEN (arduin) is een compacte donkere kalksteen die men in de handel terugvindt in gepolijste tot ruwbewerkte vormen. De getrommelde versie voor opritten en terrassen is trouwens zeer populair. Deze kalksteen bevat verschillende fossielen (witte vlekjes) in een donkere grondmassa. Zwarte aders en vlekken (stylolieten) zijn aanwezig door de natuurlijke vorming van het materiaal.

TECHNISCHE KENMERKEN VAN NATUURSTEEN in drie categorieën

1. Identificatie: degene die belangrijk zijn om de eigenschappen van het ruw materiaal te identificeren.

2. Prestatie bij gebruik: degene die evalueren hoe het materiaal presteert eens het eindproduct is geplaatst.

3. Durabiliteit: degene die het toelaten om te voorspellen hoe een steenelement zich gedraagt in de tijd en hoe stabiel het is ten opzichte van zijn initiële prestaties.