De renovatie van een oogstrelende natuursteenvloer in mozaïek doorgelicht

Historisch karakter in ere herstellen

Van oudsher bestonden de vloertegels op het gelijkvloers van het beschermd gebouw uit pure marmeren mozaïekvlakken, gecombineerd met een rustieke eiken plankenvloer in de leefruimte en een aangebouwde zuidgerichte veranda. De impressionante glaspartijen weerspiegelen een traditionele terrazzovloer waarvan de ziel nog voelbaar is. Een sierlijst met manueel gekapte mozaïekwaaiers, samengesteld uit verschillende kleurrijke marmersoorten, accentueert er de uitstraling van ambacht en kunst.

Aangezien bepaalde loopzones na al die jaren intensief gebruik dringend aan herstelling toe waren, besloot de bouwheer om de volledige glazen relaxruimte te laten restaureren. Vraag was alleen wie van dit artistiek tegelwerk de historische eigenheid kon vrijwaren?

Na een korte zoektocht viel het oog op ervaren mozaïekkunstenaar Gino Tondat, die ondertussen samen met zijn vrouw Sarah Landtmeeters een gespecialiseerd bedrijf runt: Mosaico di Due, letterlijk vertaald “Mozaïek van Twee”.

Wie is Gino Tondat?

Gino Tondat is Eeklonaar, zoon van een Vlaamse moeder en Italiaanse vader. Hij werd geboren op 8 december 1959 en trok op 13-jarige leeftijd naar Italië om er les te volgen aan de wereldbefaamde Scuola mosaicisti del Friuli, een internationaal gerenommeerde academie in de provincie Pordenone. Vier jaar later studeerde hij af als jongste ‘Maestro di Mosaico’ ooit. Gebaseerd op de uitspraak van zijn idool Domenico Ghirlandaio “Mozaïek is een schilderij voor de eeuwigheid”, geeft Mosaico di Due de geschiedenis een nieuw leven.

Specialistenwerk vereist kennis

Om de originaliteit van een historisch werk te behouden is eerst en vooral materialenkennis van primordiaal belang. Men dient het onderscheid te kennen tussen de diverse soorten marmers en hun eigenschappen.

Naast de bekende ‘vero marmo di Carrara’ hebben we ook in België enkele wereldberoemde marmergroeves: Rouge Royal, Gris des Ardennes, Imperial, en Noir Belge. Soms wordt onze eigen blauwe hardsteen als een halve marmer beschouwd omdat deze steen in feite een donkere kalksteen is (afzettingsgesteente) en dus eigenlijk niet bij de categorie van metamorfe gesteenten behoort. Desalniettemin vindt men ze vaak terug in eeuwenoude gebouwen.

Natuursteen wordt namelijk onderverdeeld in drie verschillende groepen:

• A. Magmatische – of stollingsgesteenten. Deze groep is nogmaals onderverdeeld in 3 gesteenteklassen:
  • Uitvloeiingsgesteenten zoals basalt
  • Halfdiep ganggesteenten zoals porfier
  • Dieptegesteenten zoals graniet
• B. Afzettings- of sedimentaire gesteenten bv. kalksteen, zoals onze eigene donkere Belgische Blauwe hardsteen ofte ‘Petit Granit’.
• C. Metamorfe gesteenten bv. marmer, dat door mozaïekmeesters het meest gebruikt wordt.

Hoe gaat de renovatie van een marmerproject in zijn werk?

De voorbereidende fase van een restauratiewerk in marmer bestaat altijd uit het zoeken van de juiste natuursteenblok –of platen. Ze worden veelal in Italië in de groeven van Carrara gekozen, waarna de stukjes één voor één manueel uitgekliefd worden. Marmer, met zijn attractieve kleurschakeringen, is namelijk een redelijk homogeen en compact metamorfgesteente en laat zich betrekkelijk gemakkelijk manueel bewerken. In dit geval koos Gino voor marmers uit de Carraragroeven in Italië.

Na de studie- en selectieronde, worden in het atelier eerst de figuren of modellen heel nauwkeurig nagetekend op polyesterkalkpapier. Eens dat afgerond is, begint men met het op maat kappen van de natuursteenstukjes in de juiste kleur en volgorde.

In het midden van de veranda staat een grote kapblok met geïntegreerde beitel (de “tagliolo”). Een jonge stagiaire – de dochter van Gino & Sarah, Myrthe – is er met een speciale hamer (de “martellina”) naar Italiaanse gewoonte aan de slag. Het kappen van de steentjes vergt heel wat oefening en geduld, maar het wordt al snel duidelijk dat Myrthe de techniek beheerst. De snelheid en precisie waarmee ze de steentjes de vereiste vorm geeft, verraadt dat talent erfelijk is.

Eens alle steentjes gekapt zijn, worden de gemaakte figuren in spiegelbeeld op celluloserijk papier gekleefd. Op die manier kunnen we deze techniek vergelijken met het leggen van een zelfgemaakte puzzel die stuk per stuk en met de nodige precisie tot stand komt. Dit type herstellingstechnieken kan je, op één uitzondering na, nergens aanleren.

Als je de traditionele tegelzetter de vraag stelt hoe je het best natuursteenmozaïek plaatst, zijn er verschillende plaatsingsmethodes mogelijk:

• traditioneel met mortel in zand/cementbed
• instrijkmortel op verse dekvloer
• cementbarbotine in een op niveau aangebrachte verse chape
• de dun-, midden- of dikbed-verlijmingsmethode op een verharde ondergrond
• speciale gietvloeilijm ‘nat in nat’
• strooicement op vers ingevoerde dekvloermortel
• lijmbuttering in een traditioneel mortelbed

Maar de èchte techniek ontdekken we hier, op deze werf in Brugge. De lijm- of mortelsamenstellingen die de tegelzetter ter plaatse aanmaakt om de marmermozaïekjes perfect te laten hechten, wordt steeds aangepast aan de bestaande toestand van het tegelwerk. Mogelijke doorbloeiingen (lees: vlekvormingsgevaar) van het materiaal wordt steeds vooraf onderzocht en getest zodat de kleur van de cement in verhouding aangepast wordt, waarbij ook nog rekening gehouden wordt met de samenstelling van de originele voegkleur.

Zo kunnen bepaalde soorten grijze cement met witcement gemengd worden, zolang ze compatibel zijn. Niet alleen omwille van esthetische redenen, maar blijkbaar krimpt witcement minder dan de traditionele grijze en zou de kans op kleurverandering op marmers na uitharding veel geringer zijn.

En als men marmermozaïek en terrazzo met passie en kunde kan verenigen in een historisch origineel tegelwerk zoals wij het met eigen ogen zien, kan dit niet anders dan resulteren in schoonheid. ”Mozaïek maakt deel uit van de geschiedenis”, zeggen Gino Tondat en broer Nino in koor. Lang leve de kunstenaars, met een dankbare knipoog naar vader Romano. Mille grazie!