Het tuinterras: beter in natuursteen of liever keramiek? Een compleet overzicht

Soorten terrassen

We kunnen terrassen nog steeds onderverdelen in 3 verschillende categorieën:

1. Het balkonterras

Het balkonterras bevindt zich op verdiepingshoogte en is bereikbaar vanuit één of meerdere kamers van het gebouw. Deze opbouw steekt uit de gevel en is beveiligd door een leuning (open of volle) of al dan niet doorzichtige balustrade (reeks van balusters, kleine zware zuilen, die op een sokkel rusten, met daarboven een dekstuk ter borstwering). Er bestaan balkons van het doorlopende type en het individuele type. Het doorlopende type loopt over de hele lengte van het gebouw en kan gedeeld worden met meerdere appartementen, hetzij gesloten aan de zijkanten, hetzij open. Het individuele model spreekt voor zich. Dat kan zich zowel vooraan als achteraan van de woning bevinden.

2. Het dakterras

Het dakterras bevindt zich meestal bovenop een onderliggende leefruimte, en kan zowel functioneel zijn als plat dak of als creatieve ontspanningszone bij aangenaam weer. Deze opbouw kan toegankelijk zijn via één of meerdere kamers van het gebouw. Daar zo’n vloer zich meestal boven een verwarmde ruimte bevindt, is deze onderhevig aan temperatuurschommelingen. De isolatie van het dakschild dient bijgevolg best zo dicht mogelijk bij de vloertegellaag te zitten zodoende condensvorming en eventuele koudebruggen uit te sluiten. Warmteafwisseling (dauw) is hier een belangrijk gegeven, waar de architect van het gebouw zeker rekening zal mee houden in zijn ontwerp.

Een goede drainering is al even cruciaal om de lange levensduur van dit type terras te garanderen. Mogelijke waterinfiltratie in de onderliggende waterdichte lagen dient al evenzeer voorkomen te worden. Bij dakterrassen bestaat de afdekking meestal uit een onder helling liggende roofing of opgetrokken EPDM (waterkeringslaag). Goed gespreide belastingen zijn dan ook de boodschap om beschadigingen van deze beschermlagen te voorkomen. Meestal wordt dit type terras voorzien van tegeldragers, waarbij een tussenliggende functionele hoogte van minimum 3 à 5 cm is vereist.

3. Het tuinterras

Het tuinterras wordt opgebouwd vanuit een uitgegraven kuip tot op de nodige diepte. Hier zijn verschillende plaatsingsmethodes mogelijk. Dit type terras leunt meestal aan tegen het gebouw, hoewel een terras al evenzeer in het midden van de tuin kan aangelegd worden, al dan niet rechtstreeks verbonden met een tuinpad. Vandaar dat dit type terras ook wel eens een “openveldterras” genoemd wordt.

We leggen in deze reportage de nadruk op de opbouw en afwerking van een tuinterras, die verbonden is met het gebouw, te beginnen met het weghalen van de aarde tot op de nodige diepte.

Elke streek heeft namelijk zijn eigenheid qua bodemsamenstelling. Aan de kust zal dit zandgrond zijn, in de polders eerder klei, in de Ardennen berggruis bevattende aarde, enzovoort. Dit kan zijn invloed hebben op de uiteindelijke stabiliteit en kan de diepte van de graafwerken (ook “het uitkofferen” genoemd) en de diktes van de opbouwlagen beïnvloeden. Ook aanpalend groeiende bomen kunnen aanleiding geven tot het dieper graven van de grond waarop het terras moet gerealiseerd worden en dan is soms aangepast kraan- en bulldozerwerk noodzakelijk. Al evenzeer moet er op gelet worden dat omliggende wortels vocht van onder het terras kunnen onttrekken, die op termijn ongewilde verzakkingen kunnen veroorzaken.

De tegelkeuze

Vooreerst maken we een onderscheid tussen tegels uit natuursteen en keramiek. Beide dienen in eerste instantie vorstvrij te zijn. Deze informatie is gemakkelijk terug te vinden in de technische fiche waar alle karakteristieken in opgesomd zijn.

Al dan niet zelfdragende terrastegeltypes kunnen gebruikt worden voor de bekleding van een tuinterras of zonneterras. Dit kunnen evenwel cementgebonden, onporeuze natuursteen als compacte keramische platen zijn. Deze laatste dienen een waterabsorptiecoëfficient van < 0,5% te hebben (groep BIa volgens de Norm NBN EN 14411 – ISO 13006). De huidige generatie keramiektegels zijn immers extreem dicht gewalst en/of geperst met WA-waardes tot zelfs minder dan 0,03%.

Dit zal uiteraard zijn consequenties hebben op de te kiezen plaatsingstechniek. De aanbevolen dikte voor buitenbetegelingen is voor keramisch materiaal 20 mm. Men raadt voor beton- en natuursteentegels aan dat ze een gemiddelde minimale dikte van 30 mm tot 60 mm hebben. Ook de afmetingen van terrastegels worden het best beperkt tot 3600 cm² met plaatsing met rechte voegen, tenzij een geschikt drainerend ontkoppelingssysteem wordt gebruikt op advies van de fabrikant in kwestie.

Terrastegels hebben bij voorkeur een betrekkelijk lichte kleur (gelimiteerde warmteopname) en aangepaste afmetingen om zo thermische uitzettingen te beperken en scheurvormingen en breuken in het vloerwerk te voorkomen. Ze dienen tevens te voldoen aan de EN 10545-12 (vorst-dooicycli) en een minimale veilige uitglijdweerstand, bij voorkeur R10 of R11, te bezitten. Echter zal de bovenstructuur zijn impact hebben op het algemeen onderhoud. Hoe ruwer de toplaag van de tegel, hoe hardnekkiger ze te reinigen zullen zijn.

De opbouw

Dat een mooi terras het grote esthetische verschil kan maken aanpalend en rond een gebouw hoeft geen betoog. Soms worden er regelmatig aanzienlijke budgetten uitgetrokken om de nodige meerwaarde van de woning te laten uitstralen. Maar helaas is het leven voor vele terrassen van korte duur en melden schadegevallen zich regelmatig aan. Oorzaak? Slechte voorbereiding, ongeschikte tegel, verkeerde plaatsingsmethode, dubieuze afwerking, onvoldoende afschot, ontbrekende uitzettingsvoegen, noem maar op.

Bij de realisatie van een terras is, naast de juiste keuze van de tegel, de plaatsingsmethode en de waterevacuatie een van de belangrijkste factoren waar volle aandacht dient aan besteed te worden.

Maar toch probeert het hemelwater vaak om zich een weg te banen tussen twee aanliggende tegels door via de poreuze voegen, tot waar de capillariteit van de onderliggende lagen een einde neemt.

Vochtopstapeling leidt in de winter dan onvermijdelijk tot zet- en duwspanningen, vooral bij vriesweer, en dampdrukspanningen in de zomer door opwarming van de zon. En dan houden we nog geen rekening met de krimp- en uitzettingsfenomenen van alle verschillende opbouwlagen die door temperatuurverschillen (dag/nacht) alleen al kunnen plaatsvinden. Men dient dus steeds rekening te houden met mogelijke hygrothermische schokken. Als de regels bij de opbouw niet worden nageleefd is de kans op schade reëel. De totale dikte van de “koffer” moet minimum 40 cm zijn. Aan de randen van het terras dient er ook nog een vorstboord voorzien te worden met een spadebreedte tot in bepaalde gevallen 60 cm diep (vorstdiepte). De helling bedraagt theoretisch 1,5 cm per meter of 1,5% hellingsgraad. De onderliggende lagen of in geval een betonplaat is voorzien, dienen deze onder een helling van 2% te liggen en ze moeten weg van de bouw gericht zijn. Het hemelwater moet worden opgevangen in een goot zodat dit verder kan afgeleid worden naar de riolering. Ook het voorzien van een extra draineerbuis rondom het terras vermindert het risico van het opvriezen van de aanliggende rijen tegels.

Verder mag de bovenpas van de terrasvloer zeker niet hoger liggen dan het dpc (Damp Proof Course), noch van de open stootvoegen in de gevel van de aanliggende woning. Voorzie ook steeds boordstenen. Die kapselen het geheel immers ook esthetisch mooi in. Door de onvermijdelijke aanwezigheid van hoge hygrothermische spanningen moet de vloer kunnen uitzetten. Daardoor zijn voldoende dikke randvoegen (doorgaans 10 mm) dus noodzakelijk, net als bewegingsvoegen, bij voorkeur om de 16 m² en 5 lm.

De plaatsingsmethodes

We kunnen in wezen 5 plaatsingstechnieken toepassen voor het realiseren van een recreatieve buitenterrasvloer:

1. Droge of losse plaatsing

De bij ons minder voorkomende droge (“losse”) plaatsing op kift, kiezel of split. Split ziet men ook regelmatig in bestratingswerken opduiken om bijvoorbeeld Porfier- of Kandla kasseien te plaatsen. Dergelijke stenen dienen voldoende dik te zijn, regelmatig van vorm en extra vastgezet te worden met een aangepaste drukvaste voegspecie

2. ‘Nat-in-nat’-methode

Hierbij wordt een mortelpap op de dekvloermortel opengesmeerd, waarin de tegels rechtstreeks geklopt of machinaal vastgetrild worden. Deze methode is echter ten zeerste af te raden voor de plaatsing van extreem dichtgeperste keramische tegels of vlekgevoelige natuursteen omdat bij deze techniek in sommige gevallen zelfs 12 liter water/m² vanuit de onderliggende verse lagen dient te verdampen via de voegopeningen, met alle mogelijke gevolgen vandien (reactieve aantasting, zichtbare verkleuringen van steen en voegen,…). Sowieso is het bij dergelijke plaatsingsmethoden sterk aanbevolen om de voegactiviteiten slechts aan te vatten na volledige uitdroging van de dekvloer en cementbarbotine;

Onderstaande tabel geeft de mogelijke hoeveelheid resterend vocht aan bij verschillende plaatsingsmethodes.

Tip

Voor de plaatsing van natuursteentegels op tegeldragers bestaat er een formule van het WTCB die de minimum vereiste diktes kan berekenen:

Berekening volgens NBN EN 1341

t = 

P = belasting in kN 
L = lengte tegel in mm
FS = veiligheidscoëfficiënt
W = breedte tegel in mm
Rf = minimale buigsterkte van de tegel in N/mm²

3. De ‘zwevende’ plaatsingen op tegeldragers of soortgelijke systemen

Bij deze opstelling is vorstschade quasi uitgesloten. De tegels moeten echter steeds voldoen aan de vereiste normen (vorst-dooicycli) en voldoende dik zijn in functie van hun aard en samenstelling (druksterkte, puntbelasting, breeksterkte). Volg in dit geval de instructies op van de fabrikant of van het WTCB.

4. De morteltechniek voor betontegels of niet-gekalibreerde natuursteentegels

Hierbij gebruikt men het beste witcement of tras om zogenaamde doorbloedingen te voorkomen. Hier is de “strijktechniek” een goede plaatsingsmethode om de morteldikte en bijgevolg het restvochtgehalte te beperken. De tegels worden dan in een mortelbed rechtstreeks op een gestabiliseerd en gewapend zandbed geklopt. Hoe grover de zandkorrel genomen wordt, hoe minder cement en dus water er noodzakelijk zal zijn om de nodige druksterkte van het geheel na uitharding te bekomen. Het is hierbij zeer belangrijk dat de “stabilisé” homogeen gemengd en goed aangedamd wordt (bij voorkeur trapsgewijs).

5. De dubbele verlijming op verharde gewapende dekvloer

Hier horen vooral gekalibreerde natuursteentegels en keramische bekledingen thuis. De wapening in de dekvloermortel bestaat doorgaans uit een roestvast net 50 mm x 50 mm x 2 mm, al dan niet gecombineerd met glasvezels. Door het feit dat men een aangepaste tegellijm* gebruikt op een in casu uitgedroogde dekvloer beperkt men tegenover de andere plaatsingsmethodes het restvocht tot het strikte minimum en dus ook de krimpspanningen. Zo houdt men ook de plaatsingstijd van de tegels zelf binnen de perken en kan men de uitgedroogde vloer sneller opvoegen. Het is evenwel altijd raadzaam een restvochtmeting (max. 2% voor keramische tegels en niet-gevoelige natuursteenvloeren) uit te voeren vooraleer de voegactiviteiten op te starten. Men kan eventueel ook nog werken met ontkoppelende draineringsmatten om het risico op schade op termijn tot een minimum te reduceren. Het gebruik van vochtregulerende matten is echter geen verplichting, noch genormaliseerd, maar wel aan te raden ingeval er in de dekvloer nog te veel restvocht aanwezig zou zijn. Het strikt opvolgen van de richtlijnen van de fabrikant spreekt voor zich.

* Bij de verlijmingstechniek gebruikt men bij voorkeur een tegellijm van het type C2 S1 of C2 S2, volgens de Europese Norm EN 12004/12002 (Classificatienorm tegellijmen met geïntegreerde testnorm met betrekking tot de buigzaamheid van het uitgeharde kleefmiddel).

Om een optimaal contactoppervlak lijm/tegellegzijde te bekomen is de dubbele verlijming met rechte parallelle lijmrillen de betere techniek. 80% overdracht is het vereiste minimum, hoewel BITA voor buitenvloeren een maximaal resultaat aanraadt van ten minste 90%. Men gaat ervan uit dat hoe minder luchtinsluitingen en dus hoe voller de tegels geplaatst worden, hoe minder kans op dampdrukspanningen onder de tegels aanwezig zal zijn. Streven naar een 100% contactoppervlak zal resulteren in een terras met een gevoelig langere levensduur.

Onderhoud van terrassen

Vlekgevoeligheid van terrastegels in natuursteen is een eigenschap die betrekking heeft op esthetische kwaliteiten en bijgevolg bijzonder moeilijk vast te leggen is in objectieve criteria. Dit betekent dat de grens tussen wat aanvaardbaar is en wat niet, niet eenduidig kan vastgelegd worden.

Vlekvormingen zijn onder te verdelen in 3 verschillende vlektypes:

• Vlektype I: vlekken ten gevolge van oxidatie van ijzerhoudende mineralen die aanwezig zijn in de steen zelf.
• Vlektype II: vlekken ten gevolge van de reactie van organisch materiaal (in de steen) en alkaliën komende van het plaatsingscement.
• Externe vlekken: vlekken ten gevolge van een reactie met stoffen die verschijnen op een slecht tijdstip en verkeerde plaats.

Sommige gespecialiseerde producenten kunnen zonder al te veel problemen vlekken uit bepaalde types natuursteen halen, en dit in functie van de vervuilingsgraad en indringingstermijn. Vooral in een groene omgeving hebben bepaalde tegels de neiging om na verloop van tijd enige vervuiling te vertonen. Maar ook onder de tegels na plaatsing op tegeldragers is de kans op vervuiling en klein ongedierte op termijn reëel. Tegels  kunnen in dit geval zeer gemakkelijk verwijderd en achteraf teruggeplaatst worden om de onderliggende ruimte te controleren, onderhoud of herstellingen uit te voeren waar nodig, eventueel te ontstoppen en/of te reinigen.

Geschikte onderhoudsproducten zijn gemakkelijk in de speciaalhandel te verkrijgen. Regelmatig onderhoud is immers de basis van een aangenaam zonneterras waar men heel lang van zal kunnen genieten.

Tip

• Vergeet uw leidingen voor eventuele belichting, kraantjeswatervoorziening, enz… niet.
• Leg nooit geen waterdichting onder uw chape (een dekvloer van 5 cm dik absorbeert ±12 liter water per m²), zodat de draineringsfunctie optimaal blijft.
• Legmortel kan “verbeterd” worden door toevoeging van de juiste aditieven.
• Mix geen vloeibare lijm in legmortel, tenzij ze compatibel zijn (advies fabrikant vereist!)
• De maatvastheid van de tegel bepaalt meestal de breedte van de voeg. Die moet minimum 2x de afwijkingen van de tegelmaat bedragen, maar bij voorkeur tussen de 5 en 10 mm breedt zijn.
• Onderhoud nooit keramische tegels met vethoudende zepen. Dit veroorzaakt een wazige film die op de tegels blijft liggen en op zijn beurt vuil aantrekt.

Voor meer informatie kan men de nieuwe TV 276 van het WTCB “Leidraad voor de goede uitvoering van terrassen en garage-inritten op de volle grond” raadplegen.