Slechte tegel of foute tegelsnijder?

1. Het gereedschap

Vooreerst maken we een duidelijk onderscheid tussen ‘snijden’ en ‘zagen’. In tegenstelling met het droog of nat zagen van tegels met een tafelzaagmachine of handslijp machinetje, behandelen we hier enkel de stofvrije manuele ‘snijtechnieken’.

Als het breken van de gesneden tegel niet naar behoren verloopt, gaan we allereerst het gereedschap controleren. Op de eerste plaats moet je de juiste tool gebruiken. Het snijtoestel moet van goede kwaliteit zijn, in goede staat verkeren en vooral goed onderhouden zijn. Een tegelsnijder met een breekkracht van 1200 kg is een ideaal toestel om harde en dikkere keramische tegels te breken.

Verschillende snijwieltjes (vb. diameter 8, 12 of 22 mm) kunnen in een fractie gewisseld worden. Maar ook dergelijk toestel heeft zijn beperkingen en soms moet men overschakelen naar een zwaarder type om bijvoorbeeld harde tegels van meer dan 2 cm dik te breken. Bepaalde snijlatten hebben voor het snijden van grootformaattegels (XXL en SL) ook een handig snijwielwisselsysteem met drie verschillende standen. Al deze vernuften zijn heel functioneel en kunnen naargelang de toplaag en structuurverloop van het tegeloppervlak perfect ingezet worden om een zuivere snede te realiseren.

Hieronder volgen een 7-tal voorbeelden die het fout wegbreken van een keramiektegel als gevolg van een mankement louter door het verkeerdelijk gebruik van het gereedschap kunnen hebben:

• Keramische resten (minuscule stukjes of brokjes) onder of tussen de breekplaten, waardoor deze niet meer vrij naar onder toe tijdens de afduwbeweging kunnen bewegen.
• Keramische schilfertjes op de breekplaten, waardoor de tegel niet meer op z’n gemak kan liggen. Het komt zeer regelmatig voor dat kleine keramische schilfertjes op de duwplaten terechtkomen. Deze moeten bij elke snijbeurt steeds vooraf verwijderd worden!
• Een te stomp snijwieltje, wat vanzelfsprekend niet fijn en vooral onvoldoende diep krast.
• Een snijwieltje dat niet zuiver recht naar voren snijdt, dus op een of andere manier schuin in de houder zit.
• Speling op de geleider(s) of handvat.
• Lichte speling op of blokkage van het snijwieltje. Voor dit laatste kan even inoliën van het asje al een eenvoudige oplossing zijn. Een snijwieltje dat piept, verliest sowieso snijkracht.
• Vervuilde geleider(s), waardoor niet meer met een vlotte beweging gesneden kan worden.

Supertip!

Voor het onderhoud van de meeste types tegelsnijder met glijlagers moet je om te beginnen (na intensief gebruik) enkele druppels fijne olie op de geleidestangen aanbrengen, waarna je met het snij-breekmechanisme de olie gelijkmatig verdeelt over het “geleidehuis” en het vuil oplost. De olie verspreid je het beste optimaal door een paar keer heen en weer te gaan met het snij-breekmechanisme op de geleiders over de volledige lengte van je tegelsnijder. Van zodra het vuil losgemaakt is, haal je met een droge doek alle zichtbare vuil- en olieresten weg van de geleidestangen. Er blijft dan in de meeste gevallen toch nog altijd voldoende olie over voor een perfecte smering, maar je kan er altijd zonder te overdrijven nog ietwat supplementair aan toevoegen indien je dit toch nodig zou vinden.

Het regelmatig smeren van de geleidestangen is hier van zeer groot belang. Smering voor tegelsnijders die uitgerust zijn met gesloten kogellagers is in principe niet meer nodig in tegenstelling met deze die voorzien zijn van glijbussen of ‘open’ glijkoppen. Maar, er is een maar! Stof op uw tegelsnijplank en vooral op het schuifsysteem kan heel abrasief zijn met een stug effect tot gevolg tijdens elke snijbeweging. Het gebruik van een willekeurig gekozen glijmiddel of een te veel aan minder geschikte smeerolie kan de schuifbewegingen op korte termijn opnieuw afremmen en zelfs frequenteer blokkeren met alle lastige gevolgen van dien. De zogenaamde solventvrije “naaimachine-olie” zou hier eerder de betere duurzame optie zijn om de souplesse van de glijbewegingen met het snij-breekmechanisme te bevorderen.

2. De snijtechniek

Jouw snijmachine moet je in eerste instantie op een stabiele ondergrond plaatsen. Om helemaal comfortabel te kunnen snijden, zet je jouw snijplank dan nog het beste op werkhoogte. ”Een tegel mag geen valse noot laten vallen tijdens het snijden”, hoor je regelmatig zeggen. “Als hij zingt als een liertje tijdens het inkrassen met het wieltje heb je al 99% zekerheid dat de tegel perfect afbreekt.”.

En effectief, als men eerder een knarsend geluid hoort tijdens de snijbeweging, is dit vaak een teken dat je mogelijk te veel druk hebt uitgeoefend. De snijlijn zal dan niet zo zuiver zijn. Sommige tegelzetters hebben vaak de neiging om tijdens de duw- of trekbeweging te hard op de hendel te duwen terwijl dit eigenlijk niet nodig is. Zorg er bovendien ook voor dat bij regelbare modellen de hendel op een praktische duwhoogte staat.

Bij sommige tegelsnijders kan je door aan de hendel te draaien de hoogte perfect instellen.

Volgende bewegingen kunnen nefast zijn voor een spatzuivere snede:

Te snel of te traag bewegen

Bij te snel snijden komt het geregeld voor dat het wieltje geen tijd heeft om de gewenste diepe kras te maken in het oppervlak van de tegel. Bij een te ondiepe kras zal de breuk zeer waarschijnlijk niet de snijlijn volgen en zijn eigen weg (soms zigzag) gaan zoeken. Als je daarentegen met een te langzame beweging snijdt kan het voorkomen dat je het wieltje te diep in de toplaag zal duwen waardoor de breuklijn kartelingen zal vertonen.

Te slordig snijden

Slordig snijden wil zeggen dat er met haperingen gesneden wordt, te langzaam en te vlug en/of te veel en te weinig druk. Onregelmatig dus. Het risico bestaat dan ook dat het gewenste snij- en breekresultaat onvoldoende zal zijn. De zuiverste snijlijn bekom je dus gemakkelijkst als je met een constante snelheid en met de juiste druk met het snijwieltje op de tegel duwt. In sommige gevallen moet je bij manier van spreken het tegelvlak slechts te aaien. Ervaren tegelzetters kunnen op gevoel al voorspellen of de tegel perfect zal breken of niet.

Stukjes overslaan tijdens de snijactiviteit

Als je bij de aanvang van het snijden met het wieltje de boord van de tegel niet raakt of als het profiel of het reliëf van de tegel zodanig diep is dat een klein gedeelte van het onderprofiel niet geraakt wordt, dan zal de tegel hoogstwaarschijnlijk op die plaats ongewild breken.

3. De Tegel

Ligt het niet aan het gereedschap en ook niet aan de snijmethode, dan blijft er nog maar een andere mogelijke oorzaak over: de tegel zelf. Hier denken wij bijvoorbeeld aan lastig te snijden tegels, zoals zeer ‘hard gebakken’ of innovatieve dikkere versies van 20 mm en 30 mm. Bij de meeste tegels die niet goed breken, is inwendige spanning de grootste oorzaak. Maar er zijn ook andere, specifieke gevallen, waarbij de onder- of middenmassa harder is dan de toplaag. Als er te veel inwendige spanning in de tegel zit, dan kan je deze bijna niet recht snijden. Zelfs bij het overschakelen naar waterzagen blijven sommige types zeer hardnekkig tegenwerken.

Bij de stand van de wetenschap zoals die vandaag is gekend, ontstaat interne spanning door een te snelle afkoeling tijdens het bakkingsproces. Rond 600°C (ongeveer 50% van de nodige hitte om een keramische tegel te bakken) voltrekt zich een belangrijke fase in het bakproces. Dit wordt in de fabricatiecontreien de “kwartssprong” genoemd.  De kwartskristallen gaan zich herschikken en alphakwarts wordt betakwarts. Deze chemische verandering van de kleisamenstelling gaat samen met plotselinge uitzetting van de klei tot ongeveer 1%.  Bij het afkoelen gebeurt het omgekeerde. De plotse volumeverandering die zich op dat moment doorvoert in een hooggebakken gesinterde of verglaasde klei kan leiden tot behoorlijke spanningen binnen de al uitgeharde kleimassa’s. Heel technisch, maar wel een feit. Door deze interne spanning volgt de tegel tijdens het breken onvermijdelijk zijn eigen krachtlijnen in de massa onder de toplaag.

Conclusie expert

Is er dan nog wel een oplossing om die koppige tegels recht te breken zoals het hoort? Jazeker! Je kan een andere diameter of type snijwieltje gebruiken, of ze droog of nat zagen met een ander zaagblad. Wij horen je al denken: ‘Is het aan ons tegelzetter om uit te zoeken welk snijwieltje of zaagblad er moet worden gebruikt om een koppige tegel perfect te kunnen snijden en breken?’

Het antwoord is helaas positief, omdat niemand (zelfs de producent in kwestie niet) op voorhand kan weten hoe de tegel zich zal gedragen tijdens het ‘bewerken’ ervan. Maar er is een duidelijk lichtpuntje in de duisternis. Niettegenstaande men beweert dat je maar één keer over de snijlijn mag krassen, ga toch maar eens een paar keer over de snijlijn opnieuw heen. Je snijwieltje zal wel wat sneller slijten en de tegelkanten zullen niet meer spatzuiver zijn (karteling-vorming), maar in de meeste gevallen is dit nog steeds goedkoper dan diamantzagen.

En als dit laatste niet lukt, haal er dan een technisch expert of adviseur van de fabrikant bij om je bij te staan.

Blijven experimenteren mag altijd natuurlijk met het oog op jouw kennis met collega’s te kunnen/willen delen, maar helaas speelt de leuze ‘Time is Money’ in dit geval ongetwijfeld mee. En mogen wij je nog een laatste tip in dit verband meegeven? Bewerk de tegels boven 5°C en bij voorkeur onder 25°C, want dan gedragen ze zich op hun best.